Aziatische hoornaar gezien, wat nu?
Is het echt een Aziatische hoornaar? Meld het op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/ met een foto. Weet je het niet helemaal zeker? Kijk dan hier: Herkenning Aziatische hoornaar
De nieuwe koninginnen vliegen inmiddels uit en zoeken een plek om te overwinteren. Selectieve vallen kunnen geplaatst worden in een straal van 200 meter van nesten of nesten die laat zijn weggehaald. Nieuwe koninginnen overwinteren in de buurt van het oude nest. Controleer wel tweemaal per dag de val op bijvangst en laat andere insecten vrij. De Aziatische hoornaars kun je in de vriezer plaatsen om dood te laten vriezen. Aziatische hoornaar gevangen en niet zeker of het een koningin is?
Een koningin is zwaarder dan een werkster en weegt meer dan 600 mg, haar achterlichaam bevat veel vetreserves om de winter te overleven en de afstand tussen de vleugel aanhechtingen (het mesoscutum) is minimaal 4,5 mm. Dus je kunt de hoornaar wegen, opmeten of opensnijden om te weten of het een koningin is.
Aziatische hoornaar gevangen (en gedood)? Blijf deze melden op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/ met een foto.
Wil je zelf een actieve bijdrage leveren in het beheersbaar houden van Aziatische hoornaars? Meld je aan als vrijwilliger bij een van de lokale NBV-verenigingen in het land. Klik hier om je aan te melden.
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) komt van nature voor in Azië. Met een transport is de hoornaar in 2004 in zuid Frankrijk in Europa aangekomen. In 2017 werd het eerste nest op Schouwen-Duiveland aangetroffen. In de jaren daarna hebben ze zich steeds verder noordelijker kunnen verspreiden en is Artikel 19 van de Europese Invasieve Exotenverordening van kracht. Dit betekent dat Nederland verplicht is om doeltreffende maatregelen te nemen om de soort te beheersen. De provincies in Nederland dragen hiervoor de verantwoordelijkheid.
Op deze webpagina lees je meer waarom de Aziatische hoornaar een gevaar is voor de imkerij, fruitteelt, biodiversiteit en volksgezondheid. We beschrijven de levenscyclus van de hoornaar om het leven van de exoot beter te begrijpen. We beschrijven het verschil tussen een Europese hoornaar en Aziatische hoornaar, wat je moet doen als je een Aziatische hoornaar hebt gezien en wat je zelf kunt doen.
Gevaar voor imkerij, fruitteelt en biodiversiteit
De hoornaar heeft het onder andere voorzien op bijen. Dit is geen goed nieuws voor imkers. In tegenstelling tot wat beweerd wordt, gaat de Aziatische hoornaar geen bijenvolken binnen tenzij deze ernstig verzwakt zijn. We zullen ze wel steeds vaker voor onze bijenkasten zien jagen. De hoornaars blijven voor de kast hangen en hebben het gemunt op terugkomende bijen. Hierdoor durven minder honingbijen de kast te verlaten om te foerageren en blijven dralen op de vliegplank met als gevolg dat er minder nectar en stuifmeel wordt binnengehaald, de honingoogst neemt af en het volk verzwakt. In gebieden waar de Aziatische hoornaar veelvuldig voorkomt zoals in zuidwest Frankrijk gaat 30 tot 80% van de bijenvolken verloren en worden miljoenen euro’s besteed aan de bestrijding.
De Aziatische hoornaar heeft mogelijk ook grote nadelige gevolgen voor de fruitteelt. Onderzoek heeft aangetoond dat Aziatische hoornaars andere bestuivers verstoren bij het jagen op prooien. Daarnaast komen de hoornaars op aangetast fruit af en kunnen daarbij een gevaar vormen voor plukkers tijdens de oogst.
Bovenal vormt de Aziatische hoornaar een bedreiging voor de algehele biodiversiteit. Het dieet van de Aziatische is afhankelijk van de locatie van het nest en bestaat uit sociale wespen, vliegen, honingbijen en andere insecten en spinnen. Daarnaast concurreert de Aziatische hoornaars met andere insecteneters. Een volwassen nest kan tot wel 11,2 kilo insecten eten gedurende een levenscyclus.
Is een steek van een Aziatische hoornaar gevaarlijk?
In principe is een steek van een Aziatische hoornaar niet gevaarlijk, tenzij je allergisch bent. Neem bij allergie direct contact op met een arts. Een steek van de Aziatische hoornaar is wel vaker levensbedreigend en pijnlijker dan een steek van een gewone wesp, vooral naar meerdere steken. Het wordt sterk afgeraden om een nest te benaderen. De Aziatische hoornaar kan zeer agressief reageren wanneer je een nest nadert.
Levenscyclus van de Aziatische hoornaar
Een volk Aziatische hoornaars begint met een bevruchte koningin die in het voorjaar tevoorschijn komt uit de winterslaap. Ze zoekt een beschutte plek om een primair nest te stichten. Dit nest bevindt zich vaak in schuurtjes, tuinhuisjes, onder afdaken of in de struiken op maximaal 3 meter hoogte en is in het begin zo groot als een pingpongbal. Na ongeveer 6 weken komen de eerste werksters uit en zij helpen de koningin met het verder uitbouwen van het nest en het verzorgen van de larven waardoor het nest sneller kan groeien. Als de ruimte te klein wordt kan het zijn dat het volk een nieuw zomernest hoog in de boom maakt en daarheen verhuist. De koningin zal dan in het zomernest verblijven om eitjes te leggen, terwijl de werksters al het werk doen. Dit zomernest kan uitgroeien tot formaat skippybal met duizenden werksters. Vanaf september legt de koningin onbevruchte eitjes waaruit mannetjes komen en eitjes waaruit de nieuwe koninginnen ontstaan. In oktober/ november vliegen ze uit. Na de paring zal de nieuwe koningin een plek zoeken om in winterslaap te gaan bij voorkeur onder boomschors van dode bomen, in de humuslaag, of in houtstapels. De mannetjes, de oude koningin en werksters gaan allen dood.
Herkenning van de Aziatische hoornaar
De meest opvallende kenmerken waarmee de Aziatische hoornaar zich onderscheid van bijvoorbeeld de Europese soort zijn een zwart borststuk, gele poten en een duidelijk gele ring in het achterlijf. De Europese hoornaar heeft een rood borststuk en rode poten. Daarom gebruiken we de volgende vuistregel: Is het rood, maak het niet dood!
Afbeelding: Shutterstock
Anses, het Europees referentie laboratorium voor honingbijen en het Museum National d’Histoire Naturelle heeft een flyer samengesteld om Vespa velutina gemakkelijk te herkennen. Op verzoek van Anses heeft bijen@wur deze flyer vertaald naar het Nederlands.
Bekijk hier het informatieblad van Anses.
Ook Stichting EIS heeft informatie samengesteld voor soortenherkenning. Deze vind je hier.
Aziatische hoornaar gezien? Meld het!
Het streven is de opmars van de Aziatische hoornaar zoveel mogelijk te beteugelen. Daarvoor is het van groot belang om waarnemingen te melden en de nesten op te sporen, voordat de nieuwe koninginnen uitvliegen. Vind hier informatie over het meldpunt hoornaar.
Wat kun je zelf doen?
De opmars van de Aziatische hoornaar gaat sneller dan gedacht. De Aziatische hoornaar is een bedreiging voor onze honingbijen en voor de biodiversiteit in Nederland. Samen moeten we de opmars zien te stoppen. Zorg dat je lokale imkersvereniging een contactpersoon voor de Aziatische hoornaar heeft en dat deze bekend is bij het provinciale aanspreekpunt (zie hieronder). Heeft je vereniging nog geen contactpersoon? Meld je hier aan en draag bij aan een snellere opsporing van nesten. Klik hier om je aan te melden als contactpersoon.
Een Aziatische hoornaar in de buurt? Help mee met de opsporing!
In het voorjaar wanneer de koninginnen tevoorschijn komen, kan een val helpen om de koninginnen te vangen en te verdelgen, dit voorkomt dat zij een nest aanmaakt. Bij het plaatsen van een val is het belangrijk om deze regelmatig te controleren -2x per dag- en eventuele andere insecten die in de val terecht zijn gekomen vrij te laten. Meer informatie over koninginnenvallen vind je in de MijnNBV-omgeving.
Als de Aziatische hoornaars kans hebben gezien om een zomernest te maken, is het ‘koud’ zoeken naar nesten als het zoeken naar een speld in de hooiberg. Bij de wiekpotmethode worden suikerhalende werksters gelokt, worden de werksters gemerkt en wordt de richting en vliegtijd bepaald. Door verschillende potten in de buurt op te hangen kan een kruispeiling gemaakt worden en het zoekgebied voor het vinden van het hoornaarsnest verkleind. Dit filmpje van het Vlaamse Bijeninstituut laat zien hoe dit in zijn werk gaat.
Mocht er een Aziatische hoornaar bij jou in de buurt zijn gesignaleerd dan kun je helpen door een wiekpot op te hangen. Dit heeft echter alleen zin als je de wiekpot zeer frequent kan bekijken. Een wiekpot maak je zo:
Met behulp van de nectar-halende werkster kan dan het nest worden opgespoord. Je hoeft hierbij niet bang te zijn dat je werksters van de Aziatische hoornaars naar je bijenkast lokt. De werksters geïnteresseerd in honingbijen zijn eiwit-halende werksters en zij komen niet op de wiekpot af.
In de provincie Limburg is in 2022 geëxperimenteerd met het gebruik van zenders van 0.15 gram om nesten op te sporen. Dit blijkt een effectieve methode te zijn maar wel kostbaar.
Wat doet de NBV
De NBV pleit zowel bij de landelijke overheid als op provinciaal niveau voor een actief beleid rondom het opsporen en bestrijden van Aziatische hoornaars. Daarnaast wordt voorlichting gegeven aan imkers en bieden we informatiemateriaal aan. Het webinar en de presentatie over de Aziatische hoornaar zijn terug te zien in het ledenportaal van de NBV. Ook ondersteunen we Nederlandse experts op dit gebied in de uitoefening van hun activiteiten rondom het opsporen en bestrijden van Aziatische hoornaars, onder andere door bekendheid te geven aan nieuwe technieken en kennis te verspreiden. En we stellen een landelijk netwerk van contactpersonen op voor snelle lokale informatie verspreiding als er een Aziatische hoornaar gesignaleerd is. We doen dit om spoedige opsporing van deze exoot te bevorderen, ten gunste van het inperken van overlast en schade voor de imkerij en biodiversiteit!
NBV lid van de Taskforce Aziatische hoornaar Nederland
De taskforce is een initiatief vanuit het Imkersoverleg, bestaande uit de Nederlandse Bijenhoudersvereniging (NBV) en ImkersNederland (IN) met wetenschappelijke ondersteuning van de Wageningen Universiteit & Research.
Contactpersonen per provincie
Overal in het land ontstaan er goede initiatieven. Enkele keren nemen de initiatiefnemers contact op met de provincie voor overleg of het plan te toetsen aan het provinciale beleid. Om de contacten met de provincie te stroomlijnen heeft de taskforce een aanspreekpunt per provincie. Je kunt hem/haar mailen met vragen over de stand van zaken in jouw provincie, of je initiatief te bespreken zodat de contactpersoon dit met de provincie kan bespreken.
Friesland – Jeen Geertsma – geertsma.jeen@gmail.com
Groningen – Jan Kruit – j.kruit@hetnet.nl
Drenthe – Roel Broekman – roel.l.broekman@gmail.com
Overijssel – Leontine Uijthof – leontine.uijthof@gmail.com
Gelderland – Jan Luesink – jan@dehoningraat.bio
Utrecht – Ivo Linsen – ivo.linsen@gmail.com
Flevoland – Sjoerd Koelmans – sjoerd.koelmans@gmail.com
Noord-Holland – Sebastiaan Claus – taakgroep.ah.nh@gmail.com
Zuid-Holland – Annet Kunneke – annetkunneke@gmail.com
Zeeland – Wilma Flipse – wilmamanta@gmail.com
Noord-Brabant – Hans Peter Verkooijen – hpverkooijen@gmail.com
Limburg – André Linssen – andre.linssen@home.nl
Flyers Aziatische hoornaar
De Taskforce Aziatische hoornaar is volop bezig met de ontwikkeling van informatieve uitingen om de Aziatische hoornaar zo goed mogelijk beheersbaar te houden. Een voorbeeld zijn enkele informatieve flyers. Deze flyers zijn speciaal bedoeld voor het brede publiek om hen te helpen bij het herkennen en mee te helpen met opsporen van de Aziatische hoornaar. Daarnaast is er ook een flyer voor zoekteams voor het vinden van de nesten. Met duidelijke illustraties en nuttige tips, zetten deze flyers in op het vergroten van bewustzijn en kennis over de Aziatische hoornaar, en benadrukken ze het belang van vroegtijdige detectie en melding op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/.
Klik op de flyers om de download te starten. De flyers zijn vervolgens eenvoudig te printen. Er zijn twee versies van de visitekaartjes voor de herkenning van de Aziatische hoornaar: één zonder snijtekens en één met snijtekens. Alle flyers zijn vrij te gebruiken. Met dank aan Sebastiaan Claus en Leonie Kooiman voor het ontwikkelen van de flyers.
Webinar Aziatische hoornaar
Het delen van informatie over de Aziatische hoornaar is van groot belang. Daarom verzorgt de NBV als onderdeel van het Imkersoverleg gratis webinars over dit onderwerp. In onderstaande opname van het webinar vertelt Leontine Uijthof helder en duidelijk over de invasieve exoot, de gevaren en roept op om samen te werken om de Aziatische hoornaar te beheersen.
Perskit
NBV hecht een grote waarde aan de juiste informatievoorziening rondom de Aziatische hoornaar. Speciaal voor de pers hebben we hiervoor een perskit ontwikkeld met rechtenvrije beelden en publicaties.
Neem bij vragen contact op met het NBV-bureau via nbvbureau@bijenhouders.nl.
